آیا استفاده از هوش مصنوعی در سالمندان آمریکا می‌تواند به استقلال و امنیت بیشتر آنها کمک کند؟

تصور کنید مادربزرگی را در حیاط خانه‌اش در دیترویت که با صدای بلند از «الکسا» می‌خواهد آهنگ محبوب جوانی‌اش را پخش کند و در همان حال تصویر زنگ زدن درِ هوشمند روی گوشی‌اش نمایان می‌شود. تا همین چند سال پیش، این صحنه بیشتر شبیه یک خیال‌پردازی بود تا واقعیت. اما امروز، سالمندان آمریکایی بیش از هر زمان دیگر به سمت استفاده از هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) کشیده شده‌اند و این فناوری را نه فقط برای سرگرمی، بلکه برای حفظ استقلال و امنیت خود به کار می‌گیرند.

یک پژوهش تازه نشان می‌دهد که بیش از نیمی از افراد بالای ۵۰ سال در آمریکا دست‌کم یک‌بار از ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند. این آمار در نگاه اول شگفت‌انگیز است، چون همواره تصور می‌شد که هوش مصنوعی بیشتر ابزار نسل جوان و محیط‌های کاری مدرن است. با این حال، آنچه در عمل دیده می‌شود روایت متفاوتی است: سالمندانی که از چت‌بات‌ها برای یافتن اطلاعات یا حتی برنامه‌ریزی سفر استفاده می‌کنند. در دل این تغییر، پرسشی جدی پدید می‌آید: آیا هوش مصنوعی می‌تواند واقعاً به بهبود کیفیت زندگی و استقلال سالمندان کمک کند یا چالش‌های تازه‌ای را پیش روی آنها خواهد گذاشت؟

نیم‌نگاهی به یافته‌ها

پژوهش دانشگاه میشیگان روی حدود سه‌هزار آمریکایی بالای ۵۰ سال نشان داد که ۵۵ درصد آنان دست‌کم از یک نوع فناوری هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند. پرکاربردترین ابزار، دستیارهای صوتی مانند Alexa بودند که حدود نیمی از سالمندان در یک سال گذشته از آنها بهره بردند. در مقابل، تنها یک‌چهارم به سراغ چت‌بات‌های متنی مانند ChatGPT رفتند. تفاوت این دو انتخاب، نشان می‌دهد که ابزارهای گفتاری برای نسل قدیمی‌تر ساده‌تر و قابل‌اعتمادتر به نظر می‌رسند، در حالی که چت‌بات‌های متنی هنوز برای همه ملموس و کاربردی نشده‌اند.

هوش مصنوعی و رؤیای استقلال سالمندان

یکی از دغدغه‌های اصلی افراد بالای ۶۰ سال در آمریکا، ادامه زندگی مستقل در خانه و پرهیز از اقامت در مراکز مراقبتی است که هم پرهزینه‌اند و هم اغلب با احساس از دست دادن آزادی همراه می‌شوند. هوش مصنوعی در این زمینه به ابزاری کلیدی تبدیل شده است. سالمندانی که از این فناوری بهره می‌گیرند، گزارش داده‌اند که احساس امنیت و راحتی بیشتری دارند. برای برخی، هوش مصنوعی تنها نقش یک همراه دیجیتال در اوقات فراغت را دارد، اما گروهی دیگر آن را وسیله‌ای برای مدیریت کارهای روزمره، مراقبت‌های ایمنی و حتی خلق محتوا می‌دانند. این کاربری‌های متنوع نشان می‌دهد که هوش مصنوعی در ذهن بسیاری از سالمندان، نه تهدید، بلکه یک یاری‌رسان نوین برای حفظ استقلال است.

امنیت در خانه با ابزارهای هوشمند

تقریباً یک‌سوم سالمندان در این تحقیق اعلام کردند که از ابزارهای امنیتی مجهز به هوش مصنوعی مانند زنگ درهای هوشمند، دوربین‌های بیرونی یا سیستم‌های هشدار استفاده می‌کنند. نکته جالب اینکه ۹۶ درصد این افراد گفته‌اند که این فناوری‌ها به آنها حس امنیت بیشتری داده است. این درصد بالا نشان می‌دهد که امنیت دیجیتال اکنون به بخشی از تجربه روزمره سالمندان بدل شده است. البته موضوع حریم خصوصی همچنان محل بحث است؛ استفاده از دوربین در داخل خانه با حساسیت زیادی همراه است، اما دوربین‌های بیرونی، به‌ویژه برای کسانی که تنها زندگی می‌کنند، نوعی آرامش خاطر به همراه آورده‌اند.

همان‌طور که در فناوری‌های گذشته مانند گوشی هوشمند هم دیده شد، استفاده از هوش مصنوعی میان سالمندان به‌شدت با سطح تحصیلات، وضعیت اقتصادی و سلامت جسمی آنها ارتباط دارد. آنهایی که از نظر مالی در وضعیت بهترند و تحصیلات بالاتری دارند، احتمال بیشتری دارد که از دستیارهای صوتی یا سیستم‌های امنیتی هوشمند بهره ببرند. در مقابل، افرادی با مشکلات جسمی یا روانی، یا درآمد محدود، کمتر به سراغ چنین فناوری‌هایی رفته‌اند. این شکاف دیجیتال، خطر آن را به همراه دارد که بخشی از جامعه سالمندان در آینده نزدیک از مزایای هوش مصنوعی محروم شوند.

چالش اعتماد به هوش مصنوعی

یکی از یافته‌های جالب این پژوهش آن بود که اعتماد سالمندان به محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) کاملاً دوگانه است. حدود ۵۴ درصد گفته‌اند که به اطلاعاتی که توسط ابزارهای هوش مصنوعی ارائه می‌شود اعتماد دارند، در حالی که ۴۶ درصد چنین اعتمادی ندارند. دلیل این شکاف روشن است: بسیاری می‌دانند که هوش مصنوعی می‌تواند متنی ظاهراً دقیق تولید کند، اما درواقع خطاهای محتوایی یا تحلیلی در آن وجود داشته باشد. بنابراین تشخیص درست و غلط بودن اطلاعات برای سالمندان به یک مهارت کلیدی تبدیل می‌شود. جالب اینکه تنها نیمی از پاسخ‌دهندگان اعلام کردند که اعتماد به نفس کافی دارند تا بتوانند اشتباهات احتمالی در محتوای هوش مصنوعی را تشخیص دهند. این موضوع نشان می‌دهد که در نبود سواد دیجیتال (Digital Literacy)، حتی یک ابزار کارآمد نیز می‌تواند به سردرگمی یا تصمیم‌های نادرست منجر شود.

پیوند سواد دیجیتال و سطح آموزش

پژوهش نشان داد که سالمندانی با سطح تحصیلات بالاتر، اعتماد بیشتری به توانایی خود در تشخیص خطاهای هوش مصنوعی دارند. در مقابل، کسانی که با مشکلات جسمی یا روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، نه‌تنها کمتر به سراغ این فناوری رفته‌اند، بلکه میزان اعتمادشان هم پایین‌تر است. این وضعیت یادآور یک الگوی شناخته‌شده در تاریخ فناوری است: در مراحل اولیه پذیرش فناوری، همواره گروه‌هایی با سرمایه اجتماعی و فرهنگی بیشتر، زودتر و فعال‌تر وارد میدان می‌شوند. اما مشکل اصلی آنجاست که گروه‌های کم‌برخوردار در حاشیه قرار می‌گیرند و شکاف فناورانه میان سالمندان عمیق‌تر می‌شود.

سیاست‌گذاری و آموزش سالمندان

در میانه این تغییرات، پرسش مهمی مطرح می‌شود: چه کسی باید آموزش هوش مصنوعی را برای سالمندان بر عهده بگیرد؟ سیاست‌گذاران و نهادهای آموزشی نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. نزدیک به ۹۰ درصد سالمندان خواهان آن بودند که محتوای تولیدشده توسط هوش مصنوعی به‌روشنی برچسب‌گذاری شود تا بتوانند تشخیص دهند که آیا با یک متن یا تصویر انسانی روبه‌رو هستند یا با محتوای ماشینی. برخی موتورهای جست‌وجو، مانند گوگل، شروع به استفاده از برچسب «AI-generated» کرده‌اند، اما این برچسب‌ها هنوز همه‌گیر نشده‌اند. از سوی دیگر، حدود ۸۰ درصد سالمندان علاقه‌مند بودند که درباره خطرات احتمالی هوش مصنوعی آموزش ببینند: از خطاهای تحلیلی گرفته تا امکان سوءاستفاده در تبلیغات و سیاست.

خطرات نادیده‌گرفتن شفافیت

در شرایطی که برخی ایالت‌های آمریکا سیاست‌هایی برای الزام برچسب‌گذاری محتوای سیاسیِ تولیدشده توسط هوش مصنوعی وضع کرده‌اند، بحث‌هایی درباره حذف همین الزامات از سیاست‌های ملی در جریان است. این تغییر جهت می‌تواند به سالمندان و دیگر اقشار جامعه آسیب برساند، زیرا نبود شفافیت، امکان فریب‌خوردن از محتوای نادرست یا گمراه‌کننده را بیشتر می‌کند. سالمندان به دلیل حساسیت‌های سلامت و مالی، به‌ویژه در معرض این خطر قرار دارند. اگر آن‌ها ندانند که یک پیشنهاد درمانی یا یک تبلیغ مالی توسط الگوریتم تولید شده است، ممکن است اعتماد نابجا به آن کنند.

چشم‌انداز: هوش مصنوعی و سالمندی سالم

نتایج کلی نشان می‌دهد که هوش مصنوعی، اگر درست استفاده شود، می‌تواند به سالمندان در حفظ استقلال، امنیت و کیفیت زندگی کمک کند. اما همان‌قدر که اعتماد بیش‌ازحد می‌تواند خطرناک باشد، بی‌اعتمادی کامل هم مانع بهره‌گیری از فرصت‌های مفید این فناوری است. آنچه نیاز داریم، توسعه ابزارهای آموزشی، برچسب‌گذاری شفاف، و سیاست‌هایی است که سالمندان را همگام با تحولات فناورانه نگه دارد. به بیان دیگر، آینده سالمندی سالم در آمریکا بخشی جدانشدنی از آینده هوش مصنوعی خواهد بود.

خلاصه

بیش از نیمی از سالمندان آمریکایی به نوعی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند و آن را در زندگی روزمره خود مفید می‌دانند. دستیارهای صوتی و ابزارهای امنیتی بیشترین سهم را در این میان داشته‌اند و به آنان احساس استقلال و امنیت بخشیده‌اند. با این حال، اعتماد به محتوای هوش مصنوعی هنوز موضوعی مناقشه‌برانگیز است و تنها نیمی از سالمندان توانایی تشخیص خطاهای آن را دارند. در نتیجه، توسعه آموزش و سیاست‌های شفاف‌سازی برای بهره‌گیری ایمن و عادلانه از این فناوری ضروری به نظر می‌رسد.

❓ سوالات رایج (FAQ)

۱. چرا سالمندان بیشتر از دستیارهای صوتی استفاده می‌کنند تا چت‌بات‌های متنی؟
زیرا دستیارهای صوتی مانند Alexa یا Siri کاربری ساده‌تری دارند و بدون نیاز به تایپ، پاسخ فوری می‌دهند. این ویژگی باعث می‌شود برای سالمندان قابل‌اعتمادتر و راحت‌تر باشند.

۲. آیا ابزارهای امنیتی مبتنی بر هوش مصنوعی واقعاً احساس امنیت سالمندان را افزایش می‌دهند؟
بله، ۹۶ درصد از سالمندانی که از زنگ در و دوربین‌های هوشمند استفاده کرده‌اند گفته‌اند که این ابزارها حس امنیت بیشتری ایجاد کرده است. به‌ویژه برای کسانی که تنها زندگی می‌کنند، این ابزارها آرامش خاطر می‌آورد.

۳. مهم‌ترین نگرانی سالمندان درباره محتوای تولیدشده با هوش مصنوعی چیست؟
بزرگ‌ترین نگرانی آن‌ها خطا و نادرستی اطلاعات است. بسیاری می‌ترسند که نتوانند تفاوت میان یک پاسخ درست و یک محتوای اشتباه را تشخیص دهند.

۴. چه عواملی بیشترین نقش را در استفاده یا عدم استفاده سالمندان از هوش مصنوعی دارند؟
سطح تحصیلات، وضعیت مالی و سلامت جسمی و روانی از عوامل اصلی هستند. سالمندانی با آموزش و درآمد بالاتر بیشتر از این فناوری‌ها استفاده می‌کنند.

۵. سالمندان بیشتر دوست دارند چه چیزی درباره هوش مصنوعی یاد بگیرند؟
آن‌ها علاقه‌مند به آموزش درباره خطرات احتمالی و نحوه تشخیص محتوای درست از غلط هستند. همچنین خواهان برچسب‌گذاری شفاف برای محتوای تولیدشده با هوش مصنوعی‌اند.

منبع