کدام واکسن HPV در زنان و مردان بهتر عمل می‌کند؟ بررسی علمی و واقعی

وقتی دختر نوجوانی را دیدم که در مطب، با ترس و بی‌اطلاعی دربارهٔ واکسن HPV از مادرش می‌پرسید، ذهنم به ده‌ها سال عقب برگشت؛ به زمانی که این ویروس ناشناخته بود و بسیاری، بدون آن‌که بدانند، با تبعات آن زندگی می‌کردند. حالا واکسن‌هایی طراحی شده‌اند که می‌توانند جان هزاران زن را از سرطان نجات دهند و سلامت مردان را نیز تضمین کنند. اما سؤال مهم اینجاست: آیا همهٔ واکسن‌ها یکسان عمل می‌کنند؟ آیا اثربخشی آن‌ها برای مردان و زنان مشابه است یا تفاوت‌هایی وجود دارد؟ آگاهی از جزئیات این واکسن‌ها نه‌تنها به تصمیم‌گیری بهتر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از نسل‌های آینده در برابر ویروس پاپیلوما (Human Papillomavirus – HPV) محافظت کند. در این مقاله، سراغ واقعیت‌های کمتر شنیده‌شده‌ دربارهٔ تفاوت واکسن HPV در زنان و مردان رفته‌ایم.

۱- واکسن‌های HPV برای هر دو جنس طراحی شده‌اند، اما تمرکز اولیه آن‌ها بر سلامت زنان بوده است

در آغاز توسعهٔ واکسن HPV، هدف اصلی پیشگیری از سرطان دهانهٔ رحم (Cervical Cancer) بود، که مستقیماً با گونه‌های پرخطر ویروس HPV مانند تیپ ۱۶ و ۱۸ در ارتباط است. به همین دلیل، تمرکز کمپین‌های بهداشت عمومی، ابتدا بر دختران نوجوان قرار گرفت. واکسن گارداسیل (Gardasil) و سِرواریکس (Cervarix) ابتدا برای زنان تولید شدند و سپس در مطالعات بعدی، اثربخشی آن‌ها برای مردان نیز تأیید شد. مردان نیز می‌توانند ناقلان این ویروس باشند و برخی از انواع آن‌ها باعث زگیل تناسلی (Genital Warts)، سرطان مقعد (Anal Cancer) یا گلوی جنسی (Oropharyngeal Cancer) در مردان می‌شوند. در نتیجه، دیدگاه پزشکی نسبت به «جنس‌محور بودن» این واکسن‌ها به‌مرور تغییر کرد.

۲- واکسن گارداسیل ۹ بیشترین پوشش گونه‌های ویروس را دارد و برای هر دو جنس مناسب است

واکسن گارداسیل ۹ (Gardasil 9) که جدیدترین نسخهٔ تاییدشده از خانوادهٔ گارداسیل است، می‌تواند از ۹ گونهٔ مختلف HPV محافظت کند، از جمله انواع پرخطر و شایع در ایجاد سرطان و زگیل‌های تناسلی. این واکسن برای زنان و مردان بالای ۹ سال تأیید شده و در بیشتر کشورها به‌عنوان استاندارد طلایی واکسیناسیون HPV شناخته می‌شود. در زنان، گارداسیل ۹ از سرطان دهانهٔ رحم، واژن و فرج (Vulva) محافظت می‌کند، و در مردان خطر سرطان مقعد و زگیل تناسلی را کاهش می‌دهد. این واکسن به‌صورت سه‌دُزی تزریق می‌شود و تحمل‌پذیری و ایمنی بالایی دارد. انتخاب گارداسیل ۹ معمولاً در برنامه‌های ملی واکسیناسیون توصیه می‌شود.

۳- واکسن سِرواریکس اختصاصاً برای مقابله با سرطان دهانهٔ رحم طراحی شده و فقط در زنان استفاده می‌شود

واکسن سِرواریکس (Cervarix) توسط شرکت GSK طراحی شد و فقط دو تیپ پرخطر HPV یعنی ۱۶ و ۱۸ را هدف قرار می‌دهد. برخلاف گارداسیل، این واکسن برای استفاده در مردان تأیید نشده و اثربخشی آن در پیشگیری از زگیل‌های تناسلی پایین‌تر است. سِرواریکس عمدتاً در کشورهایی استفاده می‌شود که تمرکز اصلی بر کاهش نرخ سرطان دهانهٔ رحم دارند و در برخی برنامه‌های ملی واکسیناسیون، به‌ویژه در کشورهای با درآمد متوسط، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. مزیت اصلی سِرواریکس، تمرکز بر پاسخ ایمنی قوی‌تر علیه تیپ‌های سرطانی HPV است، ولی گسترهٔ پوشش آن محدود است. در تصمیم‌گیری برای زنان، آگاهی از تفاوت عملکرد این واکسن با گارداسیل بسیار مهم است.

۴- مردان در صورت واکسیناسیون با گارداسیل، نه‌تنها از بیماری شخصی بلکه از انتقال ویروس جلوگیری می‌کنند

یکی از جنبه‌های مهم واکسیناسیون HPV در مردان، نقش آن‌ها در زنجیرهٔ انتقال است. مردان ممکن است خود دچار علائم قابل‌توجهی نشوند، اما به‌عنوان ناقلان خاموش، ویروس را به شرکای جنسی خود منتقل کنند. واکسن گارداسیل با جلوگیری از ابتلای مردان به انواع زگیل‌زا و سرطانی ویروس، هم سلامت خود آن‌ها را حفظ می‌کند و هم به‌صورت غیرمستقیم، از سلامت زنان محافظت می‌نماید. این اثر جمعی، مفهوم ایمنی گِله‌ای (Herd Immunity) را تقویت می‌کند و به ریشه‌کنی گسترده‌تر بیماری کمک می‌رساند. در بسیاری از کشورها، واکسیناسیون مردان به‌ویژه در سنین مدرسه به‌شدت توصیه می‌شود.

۵- سن مناسب برای واکسن HPV در هر دو جنس پیش از شروع فعالیت جنسی است، اما تفاوت‌هایی در بازهٔ سنی توصیه‌شده وجود دارد

براساس دستورالعمل‌های CDC و WHO، بهترین زمان برای تزریق واکسن HPV بین سنین ۹ تا ۱۴ سالگی است. این بازهٔ زمانی، بیشترین اثربخشی واکسن را در هر دو جنس فراهم می‌کند، زیرا هنوز در معرض ویروس قرار نگرفته‌اند. با این حال، برای زنان تا سن ۲۶ سال و برای مردان تا ۲۱ سال (و در برخی کشورها تا ۲۶ سال) امکان دریافت واکسن وجود دارد. افرادی با شرایط خاص مانند مردانی که با مردان رابطه دارند (MSM) یا مبتلایان به HIV، می‌توانند تا سن ۴۵ سالگی نیز واکسینه شوند. این تفاوت‌های سِنی ناشی از تفاوت در الگوی خطر و قرارگیری در معرض ویروس در هر گروه است.

۶- پاسخ ایمنی به واکسن HPV در دختران نوجوان معمولاً قوی‌تر از زنان بالغ است

مطالعات بالینی نشان داده‌اند که بدن دختران بین ۹ تا ۱۴ سالگی واکنش ایمنی قوی‌تری نسبت به واکسن HPV نشان می‌دهد، در مقایسه با زنان بالای ۱۸ سال. این تفاوت به‌دلیل جوانی سیستم ایمنی و فاصلهٔ زمانی بیشتر تا مواجهه با ویروس است. به‌همین دلیل، در بسیاری از کشورها برای نوجوانان زیر ۱۵ سال فقط دو دُز واکسن کافی در نظر گرفته می‌شود، در حالی‌که برای سنین بالاتر، برنامهٔ سه‌مرحله‌ای لازم است. این ویژگی از بُعد بهینه‌سازی منابع بهداشتی هم اهمیت دارد، زیرا با دُز کمتر، اثربخشی بیشتری حاصل می‌شود. واکنش ایمنی قوی در نوجوانان یکی از دلایل اصلی تأکید سازمان‌های بین‌المللی بر آغاز واکسیناسیون از سنین پایین است.

۷- تأخیر در واکسیناسیون می‌تواند اثربخشی کلی واکسن HPV را کاهش دهد

اگر فرد پیش از دریافت واکسن، با گونه‌ای از ویروس HPV آلوده شده باشد، واکسن دیگر نمی‌تواند در برابر آن گونه مؤثر باشد. این مسئله هم برای مردان و هم برای زنان صادق است. بسیاری از افراد بدون آن‌که علائمی از ویروس داشته باشند، ناقل آن هستند، و همین امر باعث می‌شود که واکسن در موارد دیرهنگام، تنها بخشی از محافظت مورد انتظار را فراهم کند. این واقعیت اهمیت آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی به خانواده‌ها را دربارهٔ زمان‌بندی درست واکسیناسیون افزایش می‌دهد. فرصت طلایی برای دریافت اثر کامل واکسن، پیش از نخستین تماس جنسی است. تأخیر در تصمیم‌گیری، می‌تواند شانس ایمنی کامل را کاهش دهد.

۸- در مردان، واکسن HPV نقش پیشگیرانهٔ مهمی در جامعهٔ مردان همجنس‌گرا و HIV+ ایفا می‌کند

در گروه‌هایی از مردان که در معرض بالاتر ابتلا به انواع پرخطر HPV هستند، مانند مردان همجنس‌گرا یا مردان مبتلا به HIV، واکسن گارداسیل اثربخشی بالایی در کاهش عوارض ویروسی داشته است. مطالعات نشان داده‌اند که این واکسن می‌تواند تا ۷۵٪ از موارد سرطان مقعد و زگیل‌های تناسلی را در این جمعیت‌ها کاهش دهد. از آنجا که این گروه‌ها ممکن است تماس‌های جنسی مکرر یا هم‌زمان داشته باشند، شانس انتشار گونه‌های متعدد HPV در آن‌ها بالاست. بسیاری از کشورها در حال بازبینی سیاست‌های بهداشتی خود برای در نظر گرفتن اولویت این گروه‌ها در واکسیناسیون هستند. این مداخلهٔ هدفمند، بخشی از رویکرد سلامت همگانی به‌شمار می‌رود.

۹- اثربخشی واکسن HPV در پیشگیری از سرطان دهانهٔ رحم تا ۹۰٪ در زنان واکسینه‌شده گزارش شده است

یکی از دستاوردهای درخشان پزشکی مدرن، کاهش چشمگیر نرخ سرطان دهانهٔ رحم (Cervical Cancer) در کشورهای دارای برنامهٔ واکسیناسیون همگانی HPV بوده است. در زنان زیر ۲۵ سال که از سنین نوجوانی واکسینه شده‌اند، کاهش تا ۹۰ درصدی در بروز این نوع سرطان مشاهده شده است. این آمار چشمگیر نشان می‌دهد که تأثیر واکسن تنها بر سطح سلولی نیست، بلکه در بُعد جمعیتی نیز تحولی واقعی ایجاد کرده است. کشورهایی مانند انگلستان، سوئد و استرالیا از نمونه‌های موفق جهانی در این زمینه به‌شمار می‌روند. این داده‌ها مهم‌ترین پشتوانه برای توسعهٔ برنامه‌های مشابه در کشورهای در حال توسعه هستند.

۱۰- نگرانی‌های عمومی دربارهٔ عوارض جانبی واکسن HPV، علمی نیست و در مطالعات وسیع رد شده است

یکی از موانع مهم در فراگیری واکسن HPV، شایعات مربوط به عوارض جانبی شدید آن بوده است. با این حال، بررسی داده‌های جمع‌آوری‌شده از میلیون‌ها دُز تزریق‌شده در سراسر جهان نشان می‌دهد که واکسن‌های گارداسیل و سِرواریکس از ایمنی بالایی برخوردارند. عوارض گزارش‌شده عمدتاً شامل تب خفیف، درد محل تزریق و سردرد بوده‌اند که ظرف چند روز رفع می‌شوند. مطالعات گستردهٔ سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراکز کنترل بیماری‌ها (CDC) هیچ ارتباطی میان این واکسن‌ها و بیماری‌های جدی مانند اختلالات عصبی یا نازایی نیافته‌اند. مقابله با اطلاعات نادرست، بخشی از مسئولیت جامعهٔ پزشکی و رسانه‌هاست.

خلاصه 

واکسن HPV در زنان و مردان هر دو اثربخش است، اما اهداف و زمینه‌های استفاده آن در دو جنس تفاوت‌هایی دارد.
در زنان تمرکز اصلی بر پیشگیری از سرطان دهانهٔ رحم است، در حالی‌که در مردان، هدف عمدتاً کنترل زگیل تناسلی و برخی سرطان‌های نادر است.
واکسن گارداسیل ۹ بیشترین پوشش ویروسی را برای هر دو جنس دارد و گزینهٔ اصلی در برنامه‌های جهانی واکسیناسیون است.
واکسن سِرواریکس تنها برای زنان و برای محافظت در برابر گونه‌های خاص پرخطر طراحی شده است.
سن و زمان دریافت واکسن نقش کلیدی در میزان اثربخشی آن دارد و واکنش ایمنی نوجوانان قوی‌تر از بزرگسالان است.
در نهایت، واکسیناسیون گسترده با اطلاعات درست می‌تواند نرخ عفونت HPV و عوارض مرتبط با آن را در سطح جامعه به‌طور معناداری کاهش دهد.

❓ سؤالات رایج (FAQ):

۱. تفاوت اصلی بین واکسن گارداسیل و سرواریکس چیست؟
گارداسیل چند نوع HPV را پوشش می‌دهد و برای مردان و زنان مناسب است، در حالی‌که سرواریکس فقط برای زنان و دو گونه خاص طراحی شده است.

۲. بهترین سن برای دریافت واکسن HPV چه زمانی است؟
سن ۹ تا ۱۴ سالگی بهترین زمان است، چون بدن واکنش ایمنی قوی‌تری نشان می‌دهد و فرد هنوز با ویروس مواجه نشده است.

۳. آیا مردان هم باید واکسن HPV بزنند؟
بله، مردان نیز می‌توانند به HPV مبتلا شوند و آن را منتقل کنند؛ واکسن از سلامت خود و شریک جنسی‌شان محافظت می‌کند.

۴. آیا واکسن HPV عوارض جدی دارد؟
عوارض واکسن معمولاً خفیف و موقتی هستند. مطالعات بزرگ، ارتباطی میان واکسن و بیماری‌های خطرناک نیافته‌اند.

۵. اگر کسی قبلاً با HPV آلوده شده باشد، آیا واکسن هنوز مفید است؟
واکسن نمی‌تواند عفونت موجود را درمان کند، اما از گونه‌های دیگر HPV در آینده محافظت می‌کند.

۶. آیا اثربخشی واکسن HPV در مردان کمتر از زنان است؟
خیر، در صورتی که پیش از تماس با ویروس تزریق شود، واکسن در هر دو جنس بسیار مؤثر است.

بهترین روش درمان زگیل تناسلی چیست و آیا می‌توان برای همیشه از شر آن خلاص شد؟