خار پاشنه: از علل و علائم تا جدیدترین روش‌های درمان

خار پاشنه یکی از شایع‌ترین دلایل درد در ناحیه کف پا است که می‌تواند فعالیت‌های روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این عارضه که به صورت یک زائده استخوانی در زیر استخوان پاشنه (کالکانئوس) ایجاد می‌شود، اغلب با التهاب غلاف کف پایی (فاشیای پلانتار) همراه است.

درک صحیح علل، علائم و روش‌های درمانی موجود، کلید مدیریت مؤثر این مشکل و بازگشت به زندگی بدون درد است.

علل ایجاد خار پاشنه

خار پاشنه معمولاً به صورت ناگهانی ایجاد نمی‌شود، بلکه نتیجه فشارهای مکرر و طولانی‌مدت بر روی رباط‌ها و عضلات کف پا است. این فشارها منجر به کشیدگی غلاف کف پایی و پارگی‌های میکروسکوپی در محل اتصال آن به استخوان پاشنه می‌شود. بدن در تلاش برای ترمیم این آسیب‌ها، کلسیم را در آن ناحیه رسوب می‌دهد که به مرور زمان منجر به تشکیل یک زائده استخوانی یا همان خار پاشنه می‌گردد. مهم‌ترین عواملی که ریسک ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• فشار مداوم: فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن یا ایستادن طولانی‌مدت، به‌ویژه بر روی سطوح سخت.
• کفش نامناسب: استفاده از کفش‌هایی که فاقد قوس حمایتی مناسب، کفی نرم و اندازه صحیح هستند.
• اضافه وزن و چاقی: وزن اضافی فشار وارده بر کف پا را به شدت افزایش می‌دهد.
• مشکلات ساختاری پا: صافی کف پا یا قوس بیش از حد کف پا می‌تواند توزیع فشار را در این ناحیه مختل کند.
• افزایش سن: با بالا رفتن سن، انعطاف‌پذیری غلاف کف پایی کاهش یافته و چربی کف پا تحلیل می‌رود.
• بیماری‌های خاص: برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید یا دیابت می‌توانند فرد را مستعد ابتلا کنند.

علائم خار پاشنه

درد ناشی از خار پاشنه معمولاً خود زائده استخوانی نیست، بلکه به دلیل التهاب بافت نرم اطراف آن، به‌ویژه فاشیای پلانتار، ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علائم این عارضه عبارتند از:

• درد شدید و تیز در کف پاشنه: این درد معمولاً در اولین قدم‌های صبحگاهی پس از بیدار شدن از خواب یا پس از نشستن طولانی‌مدت به اوج خود می‌رسد و شبیه به فرو رفتن یک سوزن یا چاقو در پاشنه توصیف می‌شود.
• کاهش درد با فعالیت: درد معمولاً پس از چند دقیقه راه رفتن کاهش یافته و به یک درد مبهم تبدیل می‌شود.
• بازگشت درد پس از فعالیت طولانی: ایستادن یا راه رفتن طولانی‌مدت می‌تواند باعث تشدید مجدد درد شود.
• التهاب و تورم: در برخی موارد، جلوی پاشنه ممکن است کمی متورم و گرم باشد.
• حساسیت به لمس: لمس کردن ناحیه کف پاشنه دردناک است.
• عدم وجود درد در حالت استراحت: معمولاً وقتی پا فعالیتی ندارد، دردی نیز احساس نمی‌شود.

روش های درمان خار پاشنه

خوشبختانه، بیش از ۹۰ درصد افراد مبتلا به خار پاشنه با روش‌های درمانی غیرتهاجمی و محافظه‌کارانه بهبود می‌یابند. درمان معمولاً یک فرآیند چند مرحله‌ای است که با روش‌های ساده‌تر آغاز شده و در صورت عدم پاسخ، به سمت روش‌های پیشرفته‌تر می‌رود.

۱. درمان‌های اولیه و خانگی

این روش‌ها خط اول درمان هستند و اغلب برای کاهش التهاب و درد بسیار مؤثرند:

• استراحت: کاهش یا توقف فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند، مانند دویدن یا ایستادن طولانی.
• یخ‌درمانی: قرار دادن کیسه یخ بر روی ناحیه دردناک به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، به کاهش التهاب و درد کمک می‌کند.
• تمرینات کششی: انجام منظم حرکات کششی برای غلاف کف پایی و تاندون آشیل (مانند کشش با حوله) یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش درد و بهبود انعطاف‌پذیری است.
• استفاده از کفش مناسب: انتخاب کفش‌هایی با کفی نرم، پاشنه محکم و حمایت‌کننده قوس کف پا.
• کفی‌های طبی و پدهای پاشنه: استفاده از کفی‌های آماده یا سفارشی (ارتزها) می‌تواند فشار را از روی پاشنه برداشته و به توزیع صحیح وزن کمک کند.

۲. درمان‌های پزشکی و فیزیوتراپی

اگر روش‌های خانگی پس از چند هفته مؤثر نبودند، پزشک ممکن است گزینه‌های زیر را توصیه کند:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به کاهش موقت درد و التهاب کمک کنند.
• فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست می‌تواند برنامه جامعی شامل تمرینات کششی و تقویتی خاص، ماساژ و تکنیک‌های دیگر برای تسریع بهبودی ارائه دهد.
• آتل‌های شبانه (Night Splints): این آتل‌ها در طول شب غلاف کف پایی و تاندون آشیل را در حالت کشیده نگه می‌دارند تا از کوتاهی و درد صبحگاهی جلوگیری کنند.
• تزریق کورتیکواستروئید: تزریق داروی کورتون در ناحیه ملتهب می‌تواند به سرعت التهاب و درد را کاهش دهد. با این حال، به دلیل عوارض جانبی احتمالی مانند پارگی فاشیا یا تحلیل رفتن پد چربی پاشنه، این روش باید با احتیاط و به تعداد محدود انجام شود.

۳. شاک ویو تراپی (Shockwave Therapy)

شاک ویو تراپی برون‌پیکری (ESWT) یکی از روش‌های درمانی مدرن و بسیار مؤثر برای خار پاشنه مزمن است که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده است.

نحوه عملکرد: در این روش غیرتهاجمی، امواج صوتی پرانرژی از طریق یک دستگاه به ناحیه آسیب‌دیده پاشنه ارسال می‌شود. این امواج باعث ایجاد پارگی‌های بسیار ریز (میکروتروما) در بافت می‌شوند که بدن را برای شروع یک فرآیند ترمیمی جدید تحریک می‌کند. این فرآیند شامل افزایش جریان خون، تحریک فاکتورهای رشد و کاهش سیگنال‌های درد است.

مزایا:

• غیرتهاجمی بودن: نیازی به برش، بیهوشی و بستری شدن ندارد.
• ایمنی بالا: عوارض جانبی آن بسیار کم و معمولاً محدود به قرمزی یا کبودی خفیف و موقت است.
• موفقیت بالا: تحقیقات نشان داده است که شاک ویو تراپی در ۷۰ تا ۸۰ درصد بیمارانی که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند، موفقیت‌آمیز است.
• جلسات درمانی کوتاه: هر جلسه معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد و بیمار به ۳ تا ۵ جلسه درمانی با فواصل یک هفته‌ای نیاز دارد.

۴. جراحی

جراحی به عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته می‌شود و تنها برای موارد بسیار شدید که پس از ۹ تا ۱۲ ماه به هیچ‌یک از درمان‌های محافظه‌کارانه پاسخ نداده‌اند، توصیه می‌شود. رایج‌ترین روش جراحی، آزاد کردن فاشیای پلانتار (Plantar Fasciotomy) است که در آن بخشی از این غلاف برای کاهش کشش و فشار بریده می‌شود. در برخی موارد، خود زائده استخوانی نیز برداشته می‌شود.

سوالات متداول

۱. آیا خار پاشنه همان التهاب غلاف کف پایی (فاشیای پلانتار) است؟ خیر. خار پاشنه یک زائده استخوانی است، در حالی که فاشیای پلانتار التهاب بافت نرم (غلاف) کف پاست. این دو عارضه اغلب با هم رخ می‌دهند و درد معمولاً ناشی از التهاب فاشیا است، نه خود خار.

۲. روند بهبودی خار پاشنه چقدر طول می‌کشد؟ بسته به شدت عارضه و میزان پایبندی بیمار به برنامه درمانی، بهبودی می‌تواند از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. درمان‌های محافظه‌کارانه نیازمند صبر و تداوم هستند.

۳. آیا همیشه برای درمان خار پاشنه به جراحی نیاز است؟ خیر. جراحی بسیار به ندرت لازم می‌شود. بیش از ۹۰ درصد بیماران با روش‌های غیرجراحی مانند استراحت، تمرینات کششی، استفاده از کفی طبی و روش‌های پیشرفته‌تری مانند شاک ویو تراپی با موفقیت درمان می‌شوند.

۴. چگونه می‌توان از بازگشت خار پاشنه جلوگیری کرد؟ با حفظ وزن مناسب، پوشیدن کفش‌های حمایتی و استاندارد، انجام منظم حرکات کششی برای پاها و پرهیز از فشار آوردن بیش از حد به پاها می‌توان ریسک بازگشت این عارضه را به حداقل رساند.

ملاحظات

قبل از هر اقدامی، برای تشخیص قطعی علت درد پاشنه به پزشک یا متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. درمان خار پاشنه یک فرآیند زمان‌بر است. در اجرای برنامه درمانی خود صبور و ثابت‌قدم باشید. تغییرات بلندمدت مانند مدیریت وزن و انتخاب صحیح کفش، نقشی کلیدی در درمان و پیشگیری از بازگشت مشکل دارند.